Μή φοβού Μαριάμ…

Παναγία, βημόθυρο (λεπτομέρεια) γύρω στα 1200. Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου

του Αγίου Ανδρέου Κρήτης
 «Αυτή», λέει η Γραφή, «ταράχτηκε με τα λόγια του και προσπαθούσε να εξηγήσει τί σήμαινε ο χαιρετισμός αυτός». Ταράχτηκε, λέει, όχι επειδή ένιωσε κάποια απιστία μέσα της, κάθε άλλο, αλλά περισσότερο από ευλάβεια εξαιτίας του παράξενου λόγου, επειδή νόμισε ότι ήταν κάτι σαν οιωνός αυτό που άκουσε. Δεν έπαθε αυτό που συνέβη στο Ζαχαρία προηγουμένως, όταν έδειξε απιστία στα άδυτα εξαιτίας της οποίας τιμωρήθηκε στα φωνητικά του όργανα και η αφωνία του διαδέχθηκε την ατεκνία του. Αλλά καθώς ήταν καθαρή από κάθε ψεγάδι και από οποιαδήποτε επαφή με άνδρα, δηλαδή από κάθε ελευθεριάζουσα σχέση, και συνήθισε να έχει προσηλωμένο τον νου της σταθερά προς τα ουράνια, έτσι δέχτηκε μες στη ψυχή της την ταραχή, που προκάλεσε ο ασπασμός προς αυτήν. Έπρεπε λοιπόν αυτή, όπως είναι φυσικό, να αμφιβάλει αμέσως καθώς δεν είχε ελευθερία λόγου, σκεφτόταν πρώτα να εξετάσει αυτό που ειπώθηκε, ώστε να μην, όπως θα μπορούσε να πει κανείς, ακούσει απερίσκεπτα κι όπως νάναι αυτόν που μιλούσε. Γι’ αυτό πάρα πολύ σωστά υπογραμμίζει ο Ευαγγελιστής λέγοντας· «Προσπαθούσε να εξηγήσει», σαν να εξέταζε με το κριτήριο της καθαρής διάνοιας τη σκέψη, για να μην παραδεχτεί άκριτα αυτό που άκουσε. Έλεγε· «Τί σημαίνει ο χαιρετισμός αυτός;».
Γιατί ήταν φυσικό αυτή που καταγόταν από ευγενική γενιά και ήταν θυγατέρα Δαβίδ, να μην αγνοεί τις θεϊκές διηγήσεις των Γραφών και να στρέψει αμέσως το νου της στην πτώση της πρώτης μητέρας του γένους των ανθρώπων, να θυμηθεί την αμαρτία που προήλθε από την απάτη και όσα άλλα παρόμοια έχουν γραφεί από τους παλαιότερους. Ο Ευαγγελιστής λοιπόν πολύ σωστά την παρουσιάζει να εξετάζει το γεγονός, αφού ήθελε να δείξει και πόσο οξύνους ήταν και ακόμη παρουσίασε τη σταθερή και ασφαλή γνώση της, όπως επίσης και την αυτοσυγκέντρωσή της. Γιατί αφού ακόμη δεν ερευνήθηκε η αξιολόγηση του καλού με την παράλληλη έρευνα του στοχασμού της, δεν έπρεπε να δεχτεί τον χαιρετισμό.
 Παρόλο που προσπαθούσε να ηρεμήσει την ταραχή της ψυχής της, δεν είπε τίποτε, μόνο με την έκφρασή της για λίγο έδειξε ένα μικρό δισταγμό. Έτσι έδειχνε την κατάσταση της ψυχής της, τη σταθερότητα του χαρακτήρα της και αντί διαμαρτυρίας ψιθύρισε μόνο· «Τί σημαίνει ο χαιρετισμός αυτός;», και μονολογούσε· «Μήπως μόνο εγώ απ’ όλες τις γυναίκες θα νεωτερίσω όσον άφορα τη φύση μου; Μήπως μόνο εγώ θα μπορέσω να κυοφορήσω, χωρίς να έλθω σε επαφή με άνδρα; Τί σημαίνει ο χαιρετισμός αυτός; Ποιός είναι αυτός και από πού ήλθε που έφερε σε μένα αυτή την είδηση; Να θεωρήσω άνθρωπο αυτόν που μίλησε, όμως φαίνεται να μην έχει σώμα. Θα τον θεωρήσω άγγελο, παρόλο που μιλά σαν άνθρωπος. Αγνοώ τί είναι αυτό που βλέπω και απορώ γι’ αυτό που ακούω».
Πώς αντέδρασε λοιπόν ο Γαβριήλ; Μόλις αντιλήφθηκε την ταραχή της κόρης, τίποτε άλλο δεν σκέφθηκε, παρά μίλησε και είπε· «Μη φοβάσαι Μαριάμ, ο Θεός σου έδωσε τη χάρη του». Πρώτα καταπράυνε το φόβο της κι έπειτα για να την ενθαρρύνει έτσι την τόνωσε· «Μη φοβάσαι», λέγοντας, «ο Θεός σου έδωσε τη χάρη του αυτήν που έχασε η Εύα». Λέγοντας τη χάρη, διέλυσε την αμφιβολία της σκέψης της και την αμφιβολία που είχε ως εκείνη τη στιγμή. Με την επίκληση του «Ο Θεός σου έδωσε τη χάρη του», φαίνεται ότι εξουδετέρωσε το φόβο της Παρθένου.
«Μη φοβάσαι Μαριάμ, δεν ήλθα να σε εξαπατήσω, ούτε να σε παραπλανήσω, δεν σου μιλά το φίδι που σφυρίζει, δεν σου μιλώ από τη γη. Ήλθα από τα επουράνια να σου φέρω την καλή είδηση, όχι απλώς καλή άλλα και πολύ χαρούμενη. Μη φοβάσαι Μαριάμ, δεν είναι κοροϊδευτικός ο χαιρετισμός, δεν είναι λυπηρό το μήνυμα. Ο Κύριος είναι μαζί σου, ο χορηγός κάθε χαράς, ο Σωτήρας όλου του κόσμου. Είναι μαζί σου αυτός που ποτέ δεν εγκατέλειψε τον πατρικό κόλπο, αυτός που έχει συλληφθεί στη μήτρα σου. Σε ονόμασα κεχαριτωμένη, για να σου φανερώσω τη χαρά του μυστηρίου που θα συμβεί σε σένα, Κεχαριτωμένη, γιατί θα δεχτείς τη μεγάλη χαρά στη μήτρα σου και τη στολή που πραγματικά είναι χαριτωμένη με τη λαμπρότητα των θεϊκών χαρισμάτων. Σε προσφώνησα «Ο Κύριος είναι μαζί σου», για να σου αναγγείλω την εξουσία αυτού που σύντομα θα εγκατασταθεί μέσα σου. Αυτός είναι βέβαια «Κύριος και Θεός εξουσιαστής, αρχηγός της ειρήνης και πατέρας του μέλλοντος αιώνος», και για σένα την Παρθένο Υιός και Σωτήρας όλων. «Ο Κύριος είναι μαζί σου», δηλαδή είναι μαζί σου η χάρη και η αλήθεια, ο Κύριος του νόμου, Πατέρας της χάρης και πηγή της αλήθειας.

«Μη φοβάσαι, Μαριάμ, ο Κύριος είναι μαζί σου», δηλαδή ο εξουσιαστής κάθε εξουσίας, ο Υιός του Πατέρα των φώτων, αυτός που γεννήθηκε απ’ αυτόν πριν από κάθε αρχή και έλαβε σάρκα από σένα σε κάποια ορισμένη χρονική στιγμή, αυτός που βρίσκεται στον ουρανό στους κόλπους του Πατέρα και στη γη στη δική σου κοιλιά. Αυτός βρίσκεται μαζί σου και μέσα σου, γιατί ήλθε και μπήκε και εισχώρησε μέσα στη κοιλιά σου και χώρεσε μέσα σου αυτός που από τη φύση του είναι αχώρητος. Μη φοβάσαι, Μαριάμ, γιατί ο Θεός σου έδωσε τη χάρη του. Χάρη που δεν έλαβε η Σάρρα, που δεν γνώρισε η Ρεβέκκα, ούτε η Ραχήλ. Σου έδωσε χάρη ο Θεός, την οποία δεν αξιώθηκε να λάβει η ξακουστή Άννα ούτε η αντίζηλος της Φεννάνα. Αυτές λοιπόν έγιναν μητέρες ενώ ήταν άτεκνες, αλλά έχασαν μαζί με τη στειρότητα και την παρθενία τους, ενώ εσύ με το να είσαι μητέρα, θα είσαι αναπόσπαστα και παρθένος. Μη φοβάσαι, λοιπόν, ο Θεός σου έδωσε τη χάρη του. Χάρη που κανείς δεν έλαβε απ’ την αρχή του κόσμου όπως εσύ. Και ποιός θα μπορούσε να λάβει τέτοια εξαιρετική χάρη από το Θεό;».
«Σου έδωσε λοιπόν ο Θεός τη χάρη του. Και να, θα μείνεις έγκυος, θα γεννήσεις γιό και θα τον ονομάσεις Ιησού». Τι θαύμα! Πρώτα της έλυσε το πρόβλημα της απορίας της, έπειτα έτσι της ερμήνευσε τα γεγονότα. Και πρόσεξε πόσα κατορθώνει μέσα σε λίγο χρόνο. Καταπραΰνει το φόβο της, προαναγγέλλει τη χάρη του Θεού, ερμηνεύει την κύησή της, προφητεύει τη γέννα της, δίνει όνομα σ’ αυτόν που θα γεννηθεί. Δεν σταματά ως εδώ ο λόγος του, αλλά για να φανερωθεί και το μέγεθος της εξουσίας του παιδιού που θα γεννηθεί, συμπλήρωσε αμέσως· «Αυτός θα γίνει μέγας και θα ονομασθεί Υιός του Υψίστου. Σ’ αυτόν θα δώσει ο κύριος ο Θεός το θρόνο του Δαβίδ, του προπάτορά του, θα βασιλεύσει για πάντα στους απογόνους του Ιακώβ και η βασιλεία του δεν θα έχει τέλος».
Είδες με τί τέχνη αφήρεσε το φόβο της Παρθένου; Είδες πόσο θάρρος της έδωσε; Ονομάζοντας Υιό του Υψίστου και πατέρα του παιδιού που θα γεννηθεί τον Δαβίδ, της αναπτέρωσε αμέσως το ηθικό, όπως δείχνουν κι αυτά που ακολουθούν. Πρόσεξε τη σύνεση της Παρθένου. Όταν τα πληροφορήθηκε αυτά και όταν κατάλαβε το αμετάβλητο μεγαλείο της εξουσίας του θείου θελήματος, «Είπε προς τον άγγελο· Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού δεν έχω συζυγικές σχέσεις με άνδρα; Παράξενα μου υπόσχεσαι», είπε, «και μου αναγγέλλεις πράγματα που ξεπερνούν την ανθρώπινη φύση. Δεν έχω κάνει γάμο, είμαι μνηστευμένη, αλλ’ όχι παντρεμένη. Τον Ιωσήφ τον θεωρώ μνηστήρα κι όχι σύζυγο. Συγκατοικώ με τον μνηστήρα, αλλά δεν έχω σχέσεις μαζί του. Η κοιλιά μου δεν έχει σπαρεί, αλλά δεν είναι στείρα. Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού δεν έχω συζυγικές σχέσεις με άνδρα;. Μήπως μόνο έμενα η φύση θα με αναδείξει μητέρα χωρίς να παντρευτώ; Μήπως μόνο εγώ θα κάμω γέννηση έξω από τη φύση και παράξενη; Δεν προηγήθηκε γάμος, δεν συνέζησα με άνδρα, δεν ήρθα σε επαφή με τον Ιωσήφ· μου δόθηκε σαν φύλακας κι όχι σαν σύζυγος, και πώς θα μου συμβεί αυτό;».
 Απαντά γρήγορα ο Γαβριήλ και το απότομο της πληροφορίας το μετριάζει με τον ωραίο ευφημισμό και λέγει· «Γιατί λες τέτοια πράγματα, τρισευτυχισμένη; Γιατί προβάλλεις τέτοιες απόψεις; Εγώ ήλθα από τον ουρανό, για να σου μεταφέρω την είδηση της ασυνήθιστης σύλληψης. Δεν σου μιλώ από τη γη, όταν σου είπα· «Ο Κύριος μαζί σου» και συ απορείς λέγοντας, «Πώς θα μου συμβεί αυτό;». Εγώ σου φέρνω τη χαρμόσυνη είδηση ότι θα έχεις στη κοιλιά σου αυτόν που έφτασε πριν από μένα σε σένα, και συ μου συζητάς για άνδρα και για γήινη γέννηση και λες πώς θα σου συμβεί αυτό; Κατάλαβε πώς έβγαλε κλαδιά το ραβδί, πώς έβγαλε νερό ο βράχος, από που βρέθηκες έγκυος, πώς η φωτιά της βάτου μπήκε στο θάμνο χωρίς να τον κάψει. Αν όλα αυτά τα πιστεύεις, να πιστέψεις και μένα. Αυτός που έκανε όλα εκείνα και αυτά που σου συμβαίνουν, αυτός είναι ο ίδιος που έχεις στη κοιλιά σου. Με παράξενο και υπερφυσικό τρόπο θα γίνεις τροφός του παιδιού που θα γεννήσεις. Όχι όπως η Ελισάβετ, όχι όπως η Άννα που σε γέννησε. Εκείνες έγιναν μητέρες αφού δέχτηκαν σπέρμα, εσύ χωρίς άνδρα θα αποκτήσεις παιδί, αυτό που χωρίς σπέρμα εγκαταστάθηκε μέσα σου. Αν ζητάς να μάθεις τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει αυτό, κι αυτόν θα σου τον πω καθαρά.
«Το άγιο Πνεύμα θα έλθει επάνω σου και η δύναμη του Θεού θα σε καλύψει». Γιατί αυτός που θα γεννηθεί δεν θα προέρχεται από ανθρώπινη επιθυμία. Δεν θα μεσολαβήσει σαρκική ηδονή στον τοκετό της μητέρας του Θεού, γιατί αυτή ξεπέρασε τους φυσικούς νόμους. Κι αν στερείται εντελώς το «κατά φύσιν», όμως κατέχει τον υπερφυσικό λόγο, που είναι επικρατέστερος από το «κατά φύσιν». Δεν υπήρξε πάθος στη γήινη γέννα του Κυρίου, όπως δεν υπήρξε ανάλογο πάθος στην ουράνια γέννησή του. «Το άγιο Πνεύμα θα έλθει επάνω σου και η δύναμη του Θεού θα σε καλύψει»».
Πρόσεξε που αποκαλύπτεται το μυστήριο της Αγίας Τριάδας. Όταν λέγει «Πνεύμα άγιο», δεν εννοεί τίποτε άλλο παρά τον Παράκλητο και με το «Δύναμη του Υψίστου» προφανώς υποδηλώνει τον Υιό. Με τη λέξη του «Υψίστου» εισάγεται το πρόσωπο του Πατέρα. Αυτό που είπε «θα σε καλύψει» μου φαίνεται, νομίζω πως είναι παρόμοιο με κείνο που είδε παλαιά ο Αββακούμ με τα διορατικά μάτια του, όταν ονόμαζε την Παρθένο «Όρος βαθύσκιο», υποδηλώνοντας έτσι τη δύναμη του αγίου Πνεύματος που την κάλυψε, επειδή προετοίμαζε μέσα της μυστική σκηνή για την ενανθρώπηση του Λόγου και χτιζόταν με αχειροποίητο τρόπο ο ναός του σώματος μέσα στην απαλλαγμένη από πάθη κοιλιά της Παρθένου, που ήταν καθαρή από κάθε υλική συμμετοχή και προσήλωση, όπως θα φανεί από το εξής.
Λέγει λοιπόν «Γι’ αυτό και το άγιο παιδί που θα γεννήσεις θα ονομαστεί Υιός Θεού». Το προαιώνιο βρέφος, που πλάστηκε με υπερφυσικό τρόπο από το άγιο Πνεύμα διά του αγίου Πατέρα, δίκαια θα είναι άγιο και θα ονομαστεί Υιός Υψίστου, αφού αποκαλύφθηκε ότι είναι ο συναΐδιος με τον Ύψιστο Λόγος. Φανερώθηκε λοιπόν καθαρά στην Παρθένο, τί και από πού και τί λογής είναι αυτό που κυοφόρησε και γέννησε και ότι Υιός του Θεού θα είναι αυτό που θα γεννηθεί. Για να παρουσιάσει πιο παραστατικά και με μεγαλύτερη σαφήνεια σ’ αυτήν τη δύναμη του λόγου, παρεμβάλλει την κύηση της Ελισάβετ. Σαν να λέει ότι αυτός που μπόρεσε να αναδείξει ανέλπιστα μια γερασμένη μήτρα γόνιμη, είναι φανερό ότι αυτός μπορεί να αναδείξει υπέρλογα και μια παρθένο να κυοφορεί. Γι’ αυτό προσθέτει· «Για το Θεό τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο».
Όταν τα άκουσε αυτά η Παρθένος, μάλλον όταν φωτίστηκε το μυαλό της από το εσωτερικό της φως, απέκτησε χαρούμενη διάθεση εξαιτίας της ευχάριστης είδησης και έγινε καταχαρούμενη. Και όπως η Γραφή περιγράφει τον Δαβίδ, έτσι και αυτής χάρηκε η ψυχή και έλαμψαν τα μάτια της, αφού χάρηκε από το θαύμα και δέχτηκε χαρούμενα τον χαιρετισμό, που ήταν λόγια γεμάτα από άφατη χαρά. Πολύ γλυκά και πολύ καθαρά ο Γαβριήλ έπεισε την Παρθένο να χαρεί για το θαύμα, προσθέτοντας το «Για το Θεό τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο».
Τί λέει λοιπόν το Ευαγγέλιο; «Είπε η Μαριάμ· «Είμαι μια δούλη του Κυρίου, ας γίνει το θέλημα του σ’ έμενα όπως μου το είπες»». Είδες σύνεση; Είδες υπερβολικά κόσμια μετριοπάθεια; Όταν έμαθε και κατάλαβε τη σύλληψη του τέκνου, τη γέννησή του, ποιός και τίνος θα είναι Υιός, πώς θα ονομαστεί, ποιού θρόνου θα είναι διάδοχος, σε ποιούς θα βασιλέψει και τέλος ότι αυτός που θα γεννηθεί δεν θα είναι έξω από τη βασιλεία του Θεού, απάντησε με μια επίσης χαρούμενη φωνή· «Είμαι μια δούλη του Κυρίου, ας γίνει το θέλημά του σε μένα, όπως μου το είπες». Δηλαδή αυτό έλεγε με σαφήνεια· «Να, είμαι έτοιμη και δεν έχω κανένα εμπόδιο. Η ψυχή μου είναι πρόθυμη, η κοιλιά μου είναι κατάλληλη, είναι ανέγγιχτη, περιμένει μόνο τον πλάστη της. «Είμαι μια δούλη του Κυρίου», έτοιμη να υπακούσω, πρόθυμη για υπακοή, προετοιμασμένη να δεχτώ. «Ας γίνει το θέλημά του σε μένα, όπως μου το είπες». «Επειδή λοιπόν όλα», λέγει, «όσο ήταν δυνατόν ωραία μέχρις εδώ τα ανήγγειλες, όλα όσα συμβαίνουν έχουν γεμίσει από ανώτατη χαρά και δόξα. Είμαι μια δούλη του Κυρίου, ας γίνει το θέλημά του σε μένα, όπως μου το είπες».
Συγχαρητήρια στην ανέκφραστη οικονομία του Θεού! Συγχαρητήρια στη χάρη του! Είναι θαυμάσια η χωρίς αρχή απόφαση και πρόβλεψη. Πραγματικά άγιο Πνεύμα κατοίκησε στην Παρθένο και δύναμη Υψίστου την κάλυψε, σύμφωνα με την προαποφασισμένη απόφαση και πρόβλεψη του Θεού.
«Και έφυγε απ’ αυτήν ο άγγελος», λέει η Γραφή, αφού εκτέλεσε καλά την αποστολή που του ανατέθηκε. Έφυγε απ’ αυτήν ο άγγελος, αλλά δεν έφυγε ο Κύριος. Ο άγγελος εμφανίστηκε με υλική μορφή, αν και είναι ασώματος· ο Κύριος, ενώ είναι απροσδιόριστος, χώρεσε σαν να έχει σώμα στην κοιλιά της Παρθένου. Ο πρώτος φανέρωσε αυτόν που θα κυοφορήσει η Παρθένος και που έρχεται για να σώσει τους ανθρώπους, ο δεύτερος, αφού πήρε την ανθρώπινη φύση, την αναμόρφωσε και την έκανε σαν τη δική του, αποδίδοντας στη φύση το κατ’ εικόνα και την πρώτη τιμή στον άνθρωπο, την οποία έχασε εξαιτίας της απροσεξίας των πρωτοπλάστων. Και αφού τους ανέβασε ψηλά, «τους έβαλε να καθίσουν μαζί του στον ουρανό πάνω από κάθε αρχή, εξουσία και δύναμη, πάνω από κάθε τι που ανήκει όχι μόνο στον τωρινό, αλλά και στον μελλοντικό κόσμο». Σ’ αυτόν ανήκει η δόξα, η δύναμη, η τιμή και η προσκύνηση μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το πανάγιο και ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και εις τους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
(Λόγος Ε΄, Στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου)