Ὅταν οἱ Ἀπόστολοι ἔβαλον κλήρους ποῦ ἀπελθεῖν κηρῦξαι τὸ Εὐαγγέλιον, τότε ἔδοξε καὶ τῇ Μητρὶ καὶ Παρθένῳ, αἰτήσασθαι κλῆρον, ὥστε μηδ᾿ αὕτη εἴη ἄμοιρος κηρύγματος, καὶ ἔπεσεν ἐπ᾿ αὐτὴν ὁ κλῆρος ἀπελθεῖν εἰς Ἰβηρίαν.
Καὶ ὅτε ἡτοιμάζετο ἀπελθεῖν, τότε ἐπιστὰς ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριὴλ εἶπεν αὐτῇ: Θεοτόκε Παρθένε, Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ὁ ἐκ σοῦ γεννηθείς, οὕτω σοι κελεύει μὴ χωρισθῆς τῆς Ἰουδαίας γῆς, ἤτοι τῆς Ἱερουσαλὴμ· ὁ γὰρ τόπος, ὃς σοὶ κεκλήρωται, οὐκ ἔστιν Ἰβηρία, ἀλλ᾿ ἡ χερσόνησος τῆς Μακεδονίας, ἡ τοῦ ὄρους Ἄθω καλουμένη, ἥπερ ἀπὸ τοῦ σοῦ προσώπου φωτισθήσεται.
Ὅταν ἡ Θεοτόκος ἀφίκετο εἰς τὸν Ἄθω, κραυγή, σύγχυσις καὶ βοὴ μεγάλη ἐγένετο ἐκ πάντων τῶν ἐν τῷ Ἄθῳ εἰδώλων, καὶ γενομένης κραυγῆς τοιαῦτα ἠκούετο: «Ἄνδρες, οἱ τοῦ Ἀπόλλωνος ἅπαντες πορευθέντες εἰς τὸν τοῦ Κλήμεντος λιμένα προϋπαντήσατε τὴν Μητέρα τοῦ Μεγάλου Θεοῦ Μαρίαν».
Διὰ τοῦτο πάντες εἰς τὸν λιμένα συνέτρεχον, καὶ μετὰ σεβασμοῦ τὴν Θεοτόκον σὺν τῷ Εὐαγγελιστῇ Ἰωάννῃ καὶ ἅπαντας τοὺς συνοδοιπόρους ἀπήγαγον εἰς τὸ Συναγωγεῖον ἐπερωτῶντες τὸ Μέγα Μυστήριον τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, καὶ ἐθαύμαζον, πῶς αὕτη, οὖσα Ἑβραία, τὰ πάντα ἐξηγήσατο εἰς τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν.
Ἡ Θεοτόκος εὐχαριστηθεῖσα ἐκ τοῦ τόπου, ὁ ὁποῖος ἐκληρώθη εἰς αὐτήν, εἶπε τὴν κάτωθι εὐχήν:
«Υἱέ μου καὶ Θεέ μου, εὐλόγησον τὸν τόπον τοῦτον, καὶ κλῆρον μου καὶ ἔκχεον τὸ ἔλεός σου ἐπ᾿ αὐτόν, καὶ φύλαξον αὐτὸν ἀβλαβῆ μέχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου, καὶ τοὺς κατασκηνοῦντας ἐν αὐτῷ διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον, καὶ τὸ ἐμόν, ὥστε διὰ μικροῦ κόπου καὶ ἀγῶνος τῆς μετανοίας, ἀφεθῆναι αὐτοῖς τὰ πολλὰ αὐτῶν ἁμαρτήματα, ἔμπλησον αὐτοὺς παντὸς ἀγαθοῦ καὶ ἀναγκαίου ἐν τῷ αἰώνι τούτῳ καὶ ζωῆς αἰωνίου ἐν τῷ μέλλοντι, καὶ δόξασον ὑπὲρ πάντα τόπον τὸν τόπον τοῦτον καὶ θαυμάστωσον διὰ παντοίων θαυμασίων· καὶ πλήρωσον αὐτὸν ἐκ παντὸς Ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν, τῶν κεκλημένων τῷ ὀνόματί σου, καὶ πλάτυνον τὰ σκηνώματα αὐτῶν ἐν αὐτῷ ἀπ᾿ ἄκρου ἕως ἄκρου αὐτοῦ, ἀπὸ βορρᾶ καὶ νότου, ἁπάλλαξον αὐτοὺς τῆς αἰωνίου κολάσεως, καὶ σῶσον αὐτοὺς ἐκ παντὸς πειρασμοῦ, ἐξ ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν, καὶ πάσης Αἱρέσεως, καὶ εἰρήνευσον τῷ ὀρθοδόξῳ δόγματι».
Ταῦτα εὐχηθείσης τῆς Θεοτόκου, φωνὴ ἐγένετο οὐρανόθεν ἀποκριθεῖσα αὐτῇ:
«Ὅσα προσηύξω, Μῆτερ μου, οὕτως ἔσται σοι πάντα, ἐὰν καὶ αὐτοὶ τὰ ἐντάλματά μου φυλάξωσιν. Ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἑξῆς ἔστω ὁ τόπος οὗτος κλῆρος σὸς καὶ περιβόλαιον σὸν καὶ παράδεισος, ἔτι δὲ καὶ λιμὴν σωτηρίας τῶν θελόντων σωθῆναι, ἀλλὰ καὶ προσφυγὴ καὶ καταφύγιον καὶ λιμὴν ἀτάραχος τῆς μετανοίας τῶν πεφορτισμένων ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις».
13. Διήγησις περὶ τοῦ γενομένου θαύματος ὑπὸ τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, ἤτοι περὶ τοῦ Ἀρχαγγελικοῦ ὕμνου τοῦ «Ἄξιόν ἐστιν»
Κατὰ τὴν Σκήτην τοῦ Πρωτάτου, τὴν εὑρισκομένην εἰς τὰς Καρυάς, ἐκεῖ πλησίον, ἐν τῇ τοποθεσίᾳ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος, εἶναι λάκκος μεγάλος, ὅστις ἔχει κελλία διάφορα. Εἰς ἓν λοιπὸν τῶν κελλίων τούτων, ἐπ᾿ ὀνόματι τιμώμενον τῆς Κυρίας Θεοτόκου τῆς Κοιμήσεως, ἐκατοίκει ἕνας Ἱερομόναχος Γέρων καὶ ἐνάρετος μετὰ ἄλλου ὑποτακτικοῦ. Ἐπειδὴ δὲ ἦτο συνήθεια νὰ γίνεται ἀγρυπνία κάθε Κυριακὴν εἰς τὴν ρηθεῖσαν τοῦ Πρωτάτου Σκήτην, κατὰ τὸ ἑσπέρας ἑνὸς Σαββάτου, θέλων νὰ ὑπάγῃ ὁ προρρηθεὶς Γέροντας εἰς τὴν ἀγρυπνίαν λέγει τῷ μαθητῇ αὐτοῦ: «Τέκνον, ἐγὼ μὲν ὑπάγω διὰ νὰ ἀκούσω τὴν ἀγρυπνίαν, ὡς σύνηθες· σὺ δὲ μεῖνον εἰς τὸ κελλίον καὶ ὡς δύνασαι, ἀνάγνωθι τὴν Ἀκολουθίαν σου». Καὶ οὕτως ἀπῆλθεν. Ἀφ᾿ οὗ δὲ ἡ ἑσπέρα παρῆλθεν, ἰδοὺ κρούει τις τὴν θύραν τοῦ Κελλίου, ὁ δὲ Ἀδελφὸς ἔδραμε καὶ τὴν ἄνοιξε καὶ βλέπει, ὅτι ἦτο ξένος μοναχός, ἄγνωστος εἰς αὐτόν, ὅστις εἰσελθὼν ἔμεινεν εἰς τὸ κελλίον τὴν νύκτα ἐκείνην.Ἐν τῇ ὥρᾳ δὲ τοῦ Ὄρθρου, ἀναστάντες, ἔψαλλον καὶ οἱ δυὸ τὴν Ἀκολουθίαν· ὅταν δὲ ἦλθον εἰς τὴν Τιμιωτέραν, ὁ μὲν ἐντόπιος Μοναχὸς ἔψαλλε μόνον τὴν «Τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, Σὲ μεγαλύνομεν», δηλαδὴ τὸν παλαιὸν ὕμνον τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ποιητοῦ, ὁ δὲ ξένος ἐκεῖνος Μοναχός, κάμνοντας ἄλλην ἀρχὴν τοῦ ὕμνου, ἔψαλλεν οὕτως: «Ἄξιον ἔστιν, ὡς ἀληθῶς μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον, τὴν Ἀειμακάριστον καὶ Παναμώμητον καὶ Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν». Εἶτα ἐσύναψε καὶ τὴν «Τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, Σὲ μεγαλύνομεν».
Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ ἐντόπιος Μοναχός, ἐθαύμασε, καὶ λέγει πρὸς τὸν φαινόμενον ξένον: «Ἡμεῖς μόνον ψάλλομεν «Τὴν Τιμιωτέραν», τὸ δὲ Ἄξιόν ἐστιν οὐδέποτε ἠκούσαμεν, οὔτε ἡμεῖς οὔτε οἱ πρωτήτεροι ἀπὸ ἡμᾶς. Ἀλλὰ παρακαλῶ σε, ποίησον ἀγάπην, καὶ γράψον καὶ εἰς ἐμένα τὸν ὕμνον τοῦτον διὰ νὰ ψάλλω καὶ ἐγὼ εἰς τὴν Θεοτόκον». Ὁ δὲ ἀποκριθείς, «φέρε μοι, τοῦ λέγει, μελάνι καὶ χαρτὶ διὰ νὰ τὸν γράψω». Ὁ δὲ ἐντόπιος ἀπεκρίθη πρὸς αὐτόν· «Δυστυχῶς, δὲν ἔχω οὔτε μελάνι, οὔτε χαρτὶ διὰ νὰ τὸ γράψης». Καὶ ὁ φαινόμενος ξένος, «Φέρε μοι, τοῦ εἶπε, μίαν πλάκα».
Ὁ δὲ Μοναχὸς δραμών, εὗρε πλάκα καὶ τοῦ τὴν ἔφερε. Λαβὼν δὲ ταύτην ὁ ξένος, ἔγραψεν ἐπάνω εἰς αὐτὴν μὲ τὸν ἑαυτοῦ δάκτυλον τὸν ρηθέντα ὕμνον, τὸ «Ἄξιόν ἐστι», καὶ ὢ τοῦ Θαύματος! τόσον βαθέως ἐχαράχθησαν τὰ γράμματα ἐπάνω εἰς τὴν σκληρὴν πλάκα, ὡσὰν νὰ ἐγράφησαν ἐπάνω εἰς τὸν πηλὸν ἁπαλώτατον. Εἶτα λέγει τῷ Ἀδελφῷ· «Ἀπὸ τῆς σήμερον καὶ εἰς τὸ ἑξῆς οὕτω νὰ ψάλλετε καὶ ἐσεῖς, καὶ ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι». Ἦτο γὰρ ἅγιος Ἄγγελος, ἀπεσταλμένος παρὰ τοῦ Θεοῦ, διὰ νὰ ἀποκαλύψη τὸν ἀγγελικὸν ὕμνον τοῦτον, καὶ τῇ Μητρὶ τοῦ Θεοῦ πρεπωδέστατον, μᾶλλον δὲ ἦτο ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, ὡς ρηθήσεται ἐν τοῖς ἐπομένοις.
Ἀφοῦ δὲ ἦλθεν ἀπὸ τὴν ἀγρυπνίαν ὁ Γέροντας καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ κελλίον, ἀρχίζει ὁ ὑποτακτικὸς αὐτοῦ νὰ ψάλλῃ τὸ «Ἄξιον ἔστιν», καθὼς ὁ Ἄγγελος αὐτῷ παρήγγειλε, καὶ δείχνει εἰς τὸν Γέροντά του καὶ τὴν ρηθεῖσαν πλάκα μὲ τὰ ἀγγελοχάρακτα γράμματα. Ὁ δέ, ταῦτα ἀκούσας καὶ ἰδών, ἔμεινεν ἐκστατικὸς διὰ τὸ τοιοῦτον θαυμάσιον. Καὶ λοιπὸν λαβόντες καὶ οἱ δυὸ τὴν ἀγγελοχάρακτον ἐκείνην πλάκα, ἀπῆλθον εἰς τὸ Πρωτάτον τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ εἰς τοὺς λοιποὺς γέροντας τῆς Κοινῆς Συνάξεως, ἐδιηγήθησαν εἰς αὐτοὺς ἅπαντας τὰ γενόμενα· οἱ δὲ δοξάσαντες ὁμοφώνως τὸν Θεὸν καὶ εὐχαριστήσαντες τὴν Κυρίαν ἡμῶν Θεοτόκον διὰ τὸ παράδοξον τοῦτο, εὐθὺς ἀπέστειλαν τὴν πλάκα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, πρός τε τὸν Πατριάρχην καὶ τὸν Βασιλέα, σημειώσαντες εἰς αὐτοὺς διὰ γραμμάτων ἅπασαν τὴν ὑπόθεσιν τοῦ τοιούτου θαυματουργήματος.
Ἀπὸ τότε δὲ καὶ ὕστερα, ὁ μὲν ἀγγελικὸς αὐτὸς ὕμνος διεδόθη εἰς ὅλην τὴν Οἰκουμένην διὰ νὰ ψάλλεται εἰς τὴν Θεομήτορα ἀπὸ ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους· ἡ δὲ ἁγία εἰκὼν τῆς Θεοτόκου, ἡ εὑρισκόμενη εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ κελλίου ἐκείνου, ἐν ᾧ τὸ τοιοῦτον γέγονε θαῦμα, μετεφέρθη ἀπὸ τοὺς Πατέρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Πρωτάτου, καὶ εἰς αὐτὴν εὑρίσκεται ἕως σήμερον, ἐνθρονισμένη ἐπὶ τοῦ Ἱεροῦ Συνθρόνου, ἑντὸς τοῦ Ἁγίου Βήματος, ἐπειδὴ καὶ ἔμπροσθεν τῆς εἰκόνος ταύτης ἐψάλη τὸ πρῶτον ὑπὸ τοῦ Ἀγγέλου ὁ ὕμνος οὗτος. Τὸ δὲ κελλίον ἐκεῖνο ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν: «Ἄξιον ἔστιν»· καὶ ὁ λάκκος ἐκεῖνος, εἰς τὸν ὁποῖον τὸ κελλίον εὑρίσκεται, ὀνομάζεται ἀπὸ ὅλους ἕως σήμερον: «Ἄδειν, ὃ ἐστὶ ψάλλειν», διότι εἰς αὐτὸν τὸν πρῶτον ἐψάλη ὁ ἀγγελικὸς καὶ Θεομητοροπρεπὴς οὗτος ὕμνος.
Ὅτι δὲ τὸ θαῦμα τοῦτο εἶναι πολλὰ παλαιὸν καὶ ὅτι ὁ Ἄγγελος, ὅστις ἐφάνη, ἦτο ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, μαρτυρεῖ καὶ τὸ ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις γεγραμμένον, κατὰ τὴν ἑνδεκάτην του Ἰουνίου Μηνὸς οὕτω: «Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἡ Σύναξις τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριὴλ ἐν τῷ Ἄδειν». Ἐπειδὴ δέ, ὡς φαίνεται, ἐν τῇ ἑνδεκάτῃ του Ἰουνίου ἠκολούθησε τὸ τοιοῦτον θαυμάσιον, τούτου χάριν οἱ τότε Πατέρες ἐτέλουν Σύναξιν καὶ λειτουργίαν κατ᾿ ἐνιαυτὸν εἰς τὸν ρηθέντα λάκκον, τὸν ἐπονομαζόμενον Ἄδειν, εἰς μνήμην τοῦ θαύματος, τιμῶντες καὶ δοξάζοντες, τὸν Ἀρχάγγελον Γαβριήλ, ὅστις καθὼς ἀπαρχῆς ἕως τέλους ἐστάθη ὁ ἔνθεος ὑμνολόγος τῆς Θεοτόκου καὶ τροφεὺς καὶ διακονητὴς καὶ χαροποιὸς αὐτῆς εὐαγγελιστὴς οὕτως ὑπηρέτησε καὶ εἰς τὸ νὰ ἀποκαλύψη τὸν ὄντως Θεομητορικὸν τοῦτον ὕμνον, ὡς αὐτῷ μόνῳ κατὰ πάντα πρεπούσης τῆς τοιαύτης διακονίας.
Καὶ πάλαι μὲν ὁ Δεσπότης τῶν ὅλων Θεὸς ἔδωκε τὰς δέκα ἐντολὰς εἰς τοὺς Ἑβραίους, γεγραμμένας μὲ τὸν αὑτοῦ δάκτυλον ἐπάνω εἰς τὰς δυὸ λιθίνας πλάκας, τώρα δὲ ὁ Ἄρχων τῶν τοῦ Θεοῦ Ἀγγέλων ἔδωκεν εἰς ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους τὸν πλέον γλυκύτατον καὶ ἐρασμιώτερον ὕμνον τῆς Μητρὸς τοῦ Θεοῦ, γεγραμμένον εἰς λιθίνην πλάκα μὲ τὸν ἀρχαγγελικὸν αὐτοῦ δάκτυλον.
Βλέπε δὲ πῶς ἐπληρώθη ἡ προφητεία τοῦ Θείου Γαβριὴλ ὁποῦ εἶπεν, ὅτι νὰ ψάλλωσι τὸν ὕμνον τοῦτον ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι· διότι τόσον κοινὸς καὶ ποθεινὸς ἐγένετο ὁ Ἀρχαγγελοσύνθετος οὗτος ὕμνος εἰς ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους, ὥστε καὶ αὐτὰ τὰ μικρὰ παιδάρια τῶν Χριστιανῶν ἠξεύρουν καὶ τὸν ψάλλουν μεφαλοφώνως τὴν σήμερον, μὲ μεγάλην χαρὰν τῆς καρδίας των, εἰς δόξαν τῆς Θεοτόκου, ἧς ταῖς Ἁγίαις πρεσβείαις ἀξιωθείημεν τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Ἀμήν.
14. Ἡ θαυματουργὸς εἰκὼν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ἐπιλεγομένη «Κουκουζέλισσα» τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου
Διήγησις περὶ τῆς θαυματουργοῦ εἰκόνος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς ἐπιλεγομένης «ἡ Κουκουζέλισσα».Ἐν τῇ διηγήσει περὶ τῆς εἰκόνος τῆς Κουκουζελίσσης ἐπάναγκες ἔστιν, ὅπως γνωρίζει τις καὶ τὰ περὶ τοῦ ἰδίου Κουκουζέλη.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης ἐγεννήθη κατὰ τὸν δωδέκατον αἰῶνα ἐν Δυρραχίῳ· παιδίον ἔτι ἔμεινεν ὀρφανὸς ἀπὸ τὸν πατέρα αὐτοῦ· καὶ εἰσήχθη εἰς τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει αὐτοκρατορικὴν Σχολήν, ὅπου διὰ τὸ λιγυρὸν τῆς φωνῆς, τὴν φυσικὴν ὡραιότητα καὶ τὰ ἄλλα αὐτοῦ χαρίσματα, εἵλκυσε τὴν εὔνοιαν καὶ αὐτοῦ τοῦ αὐτοκράτορος (Κομνηνοῦ) καὶ παντὸς τοῦ Παλατίου αὐτοῦ· μετ᾿ ὀλίγον καιρὸν ὑπερέβη εἰς τὴν σπουδὴν ἅπαντας τοὺς ἑαυτοῦ συμμαθητὰς καὶ ἐπὶ τέλους ἐγένετο ὁ μοναδικὸς τοῦ παλατίου· ἅπαντες ἠγάπων αὐτὸν καὶ ἐκολάκευον καὶ ἐπεριποιοῦντο μεγάλως, ἕνεκα τῆς λιγυρᾶς φωνῆς καὶ διὰ τὸ σεμνὸν τοῦ ὕφους αὐτοῦ· ἀλλὰ καὶ μ᾿ ὅλα ταῦτα τὰ τοῦ κόσμου ἀγαθά, ἡ καρδία αὐτοῦ κατετήκετο ὑπὸ μιᾶς ἐνδομύχου καὶ ἀνεκδιηγήτου ἀδημονίας καὶ ἀποστροφῆς ἀπὸ πάντων τῶν ἡδέων τοῦ ματαίου βίου· ὅθεν ὁ Ἰωάννης ἔπασχε καὶ ἐλυπεῖτο ἐν μέσῳ τῶν ζωηρῶν καὶ ἡδειῶν ἐλπίδων διὰ τὸ μέλλον καὶ τόσω μᾶλλον ἐλυπεῖτο, καθ᾿ ὅσον δὲν ἠδύνατο νὰ εὕρῃ ἄνθρωπον, ἵνα φανερώσῃ πρὸς αὐτὸν τὴν ἀδημονίαν καὶ λύπην αὐτοῦ καὶ ὅστις νὰ συμμερισθῆ καὶ συναισθανθῇ τὴν λύπην του καὶ ἑπομένως νὰ παρηγορήση αὐτόν· ἡ τοιαύτη δὲ αὐτοῦ λύπη ὑπερηύξησεν, ὅτε ἔμαθεν ὅτι ὁ Αὐτοκράτωρ ἐπιθυμεῖ νὰ τὸν βιάση, ἵνα νυμφευθῆ· ὅθεν ὁ λογισμὸς ὅτι διὰ τὰς προσκαίρους ἡδονὰς τοῦ βίου δύναται νὰ χάση τὴν χαρὰν τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, τοσοῦτον ἠνώχλησε τὸν νέον, ὥστε ἀπεφάσισεν ἀφεύκτως νὰ φύγῃ ἐκ τῆς Βασιλευούσης καὶ νὰ κρυβῇ ἐν τινι μεμμακρυσμένῃ ἐρημίᾳ.
Ὁ δὲ Παντεπόπτης Θεός, βλέπων τὸ ἄδολον τῆς γνώμης καὶ τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ, ηὐδόκησε καὶ συνήργησεν εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν αὐτῶν.
Ὅτε λοιπὸν ὁ τῆς παρθενίας ἐραστὴς οὗτος Ἰωάννης ἀπηύδησε διατρίβων ἐν τοῖς Βασιλείοις καὶ ἐσκέπτετο περὶ τῆς ἐκεῖθεν ἀναχωρήσεως, ἦλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν ἐκ τοῦ Ἁγίου Ὄρους τοῦ Ἄθω ὁ Ἡγούμενος τῆς Μεγίστης Λαύρας διά τινας ὑποθέσεις τῆς Μονῆς· ὁ δὲ Ἰωάννης κατ᾿ εὐδοκίαν Θεοῦ εἶδε τὸν Γέροντα τοῦτον, ὅθεν ἐσκίρτησεν ἡ καρδία αὐτοῦ ἐκ τῆς χαρᾶς, καὶ ἡδέως καὶ προσηνῶς ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ σχετισθεὶς μετ᾿ αὐτοῦ, ἀπεκάλυψεν αὐτῷ τούς τε λογισμοὺς καὶ τοὺς σκοποὺς αὐτοῦ, ζητήσας ἅμα καὶ τὴν συμβουλὴν αὐτοῦ· ὁ δὲ Γέρων οὐχὶ μόνον ἐπήνεσεν, ἀλλὰ καὶ ηὐλόγησεν αὐτούς· ὅθεν ὁ Ἰωάννης, σχεδὸν ἀμέσως κατόπιν τοῦ Γέροντος, ἀνεχώρησεν ἐκ τῆς Βασιλευούσης καὶ ἐν σχήματι ξένου ἦλθεν εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ εἰς τὰς πύλας τῆς Μεγίστης Λαύρας.
Ἐρωτηθεὶς δὲ παρὰ τοῦ θυρωροῦ, τίς ἦτο καὶ πόθεν ἦλθε καὶ τί ἤθελεν, ὁ Ἰωάννης ἀπεκρίθη ὅτι εἶναι ἄνθρωπος χωρικός, ποιμὴν προβάτων καὶ ὅτι βούλεται γενέσθαι Μοναχός· εἶσαι νέος, τῷ ὑπενθύμισεν ὁ θυρωρός. «Ἀγαθὸν ἀνδρί, ὅταν ἄρη ζυγὸν ἐν τῇ νεότητι αὐτοῦ», τῷ ἀπεκρίθῃ ταπεινῶς ὁ Ἰωάννης, καὶ τὸν παρεκάλει θερμῶς, ἵνα ἀναγγείλη περὶ αὐτοῦ τῷ καθηγουμένῳ· ἀνήγγειλε λοιπὸν ὁ θυρωρὸς τῷ τε καθηγουμένῳ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς περὶ τοῦ ξένου, οἵτινες ἐχάρησαν, διότι εἶχον ἀνάγκην ἑνὸς τοιούτου ἀνθρώπου, ἵνα ποιμάνη τοὺς τράγους· ἐδέχθη λοιπὸν τὸν Ἰωάννην καὶ συνηρίθμησεν αὐτὸν τῇ ἀδελφότητι ὁ καθηγούμενος, καὶ κουρεύσας αὐτόν, διέταξεν ἵνα ποιμάνη εἰς τὰ ὄρη τοὺς τράγους τῆς Μονῆς.
Τοῦτο τὸ ἔργον ἐπροξένησεν αὐτῷ μεγάλην χαράν, καὶ οὕτως ἐδόθη ὅλως μετὰ τοῦ ποιμνίου εἰς τὰς ἐρήμους τοῦ Ἄθω, ὅπου ἣν αὐτῷ ἀγαπητὴ ἐργασία ἡ θεία θεωρία καὶ ἡ προσευχή.
Ἐν τούτοις, μαθὼν ὁ Αὐτοκράτωρ τὴν τοῦ ἠγαπημένου αὐτοῦ μουσικοῦ ἀναχώρησιν, ἐλυπήθη μεγάλως καὶ ἀπέστειλεν εἰς πόλεις καὶ ἐρημικὰ μέρη ἀνθρώπους εἰς ἀνεύρεσιν αὐτοῦ· ἀλλ᾿ ὁ ὑπὸ Θεοῦ σκεπόμενος Ἰωάννης ἔμεινε παντελῶς ἄγνωστος, μ᾿ ὅλον ὅτι αὐτοκρατορικοὶ ἀπεσταλμένοι ἦλθον καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, μάλιστα δὲ καὶ εἰς τὴν Λαύραν αὐτὴν τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου· οὕτω λοιπὸν ἐν τῇ ἡσυχίᾳ παρήρχετο ὁ καιρὸς τοῦ Ἰωάννου, ὅστις καὶ ἀρρήτως ἐχαίρετο καὶ ἐτέρπετο, διὰ τὴν τοιαύτην αὐτοῦ κατάστασιν.
Ἐν μίᾳ δὲ τῶν ἡμερῶν ἐκάθητο φυλάττων τὸ ποίμνιον αὐτοῦ, κατεχόμενος ἐν βάθει ἐνθουσιασμοῦ καὶ διαλογισμῶν, διερχομένου τοῦ λογισμοῦ αὐτοῦ ὅλην τὴν ἔκτασιν τοῦ παρελθόντος βίου αὐτοῦ· ἡ δὲ καρδία αὐτοῦ ἐσκίρτα ὑπὸ τοῦ αἰσθήματος τῆς εὐχαριστίας πρός τε τὸν Θεὸν καὶ τὴν αὐτοῦ Πανάχραντον Μητέρα, διὰ τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ ἀγαθὴν πρόνοιαν· καὶ νομίζων ὅτι οὐδεὶς εὑρίσκεται ἐν ἐκείνῃ τῇ ἐρήμω, καὶ ὅτι οὐδεὶς ἀκούει αὐτοῦ ἤρξατο, ὡς ἔθος αὐτῷ, ψάλλειν τοὺς γνωστοὺς αὐτῷ θείους ὕμνους καὶ ἡ ἀγγελικὴ φωνὴ αὐτοῦ διὰ μακροῦ ἤχου διηχεῖτο καὶ κατέληγεν ἐπὶ τῶν ἐρημικῶν κορυφῶν τοῦ Ἄθωνος, διὰ μελῳδικῶν ἀπηχημάτων. Ἐπὶ πολὺ ἐξηκολούθησε ψάλλων ἐν κατανύξει καὶ ἡδονῇ πνευματικῇ ὁ Ἰωάννης, οὔτε βλέπων, οὔτε γνωρίζων, ὅτι ἐρημίτης τις οὐχὶ μακρὰν αὐτοῦ κεκρυμμένος ἐν σπηλαίῳ τραχυτάτῳ, εἰς τόπον ἀπότομον σχεδὸν καὶ ἄβατον, ἤκουεν αὐτοῦ, ἀλλὰ τὸ μέλος τῆς τοῦ φαινομένου ποιμένος ψαλμῳδίας διήγειρε τὴν καρδίαν τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἡσυχαστοῦ, τοσοῦτον ὥστε ἐδάκρυσε καὶ ἐπροξένησεν εἰς τὴν κατανυγείσαν ψυχὴν αὐτοῦ πνευματικήν τινα χάριν καὶ εὐφροσύνην, καὶ ἕως ὅτου ἔψαλλεν ὁ Ἰωάννης, δὲν ἔπαυσε καὶ ὁ ἡσυχαστὴς βλέπων αὐτὸν καὶ διαπορῶν, πόθεν ἐν τῇ ἐρήμῳ τοιαύτη ἀγγελικὴ φωνὴ καὶ τοιοῦτος ἄριστος μουσικός; Καὶ ἡ ἀπορία τοῦ ἡσυχαστοῦ ἔφθασεν εἰς τὸν ὕψιστον βαθμόν, ὅτε παρετήρησε καλῶς ὅτι καὶ αὐτοὶ οἱ τράγοι ἔπαυσαν ἐσθίοντες ἐκ τοῦ ἐναρμονίου μέλους τῆς τοῦ ποιμαίνοντος αὐτοὺς ψαλμῳδίας, ὅτι καὶ αὐτὰ τὰ ἄλογα ζῷα περικυκλώσαντα τὸν ἑαυτῶν ποιμένα καὶ περιορίσαντα καὶ τὴν ἰδίαν πνοήν, ἵσταντο ἀκίνητα προσηλώσαντα καὶ τοὺς ἀλόγους ὀφθαλμοὺς αὐτῶν, ὡς κατακυριευθέντα καὶ καταγοητευθέντα ὑπὸ τῆς ἀγγελικῆς αὐτοῦ φωνῆς· ὅθεν εὐθέως ἀπελθῶν εἰς τὴν Λαύραν ὁ ἡσυχαστής, ἀνήγγειλε τῷ καθηγουμένῳ περὶ τοῦ θαυμασίου ποιμένος καὶ τῆς λιγυρᾶς μελῳδίας αὐτοῦ· προσκαλεῖται λοιπὸν ὁ Ἰωάννης ἐκ τῆς ἐρήμου καὶ ἐπετίμησεν ὁ ἡγούμενος, ἵνα φανερώση αὐτῷ τὰ κατ᾿ αὐτόν, καὶ ἐφανέρωσε καί τοι μὴ βουλόμενος, ὅτι αὐτὸς ἐστὶν ὁ Αὐτοκρατορικὸς ἡδύλαλος μουσικὸς Ἰωάννης· τότε ὁ Καθηγούμενος μόλις ἠδυνήθη νὰ διακρίνῃ ἀπὸ τοὺς ἤδη ἐκλείποντας σχεδὸν λόγῳ τῆς ἐγκρατείας ὀφθαλμοὺς καὶ τὴν ἄλλην προσωπικὴν φυσιογνωμίαν αὐτοῦ, ὅτι οὖτος ἀληθῶς ἐστιν ἐκεῖνος ὁ τοῦ βασιλέως ἀγαπητός, μετὰ τοῦ ὁποίου ἐσχετίσθη εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ὅστις τότε διῆγε ζωὴν εὐρυχωτάτην καὶ εἶχεν ὀφθαλμοὺς ἑλκυστικοὺς καὶ εἰς τὰς ροδίνους παρειὰς σκιρτώσαν τὴν ὑγείαν. Παρακαλέσαντος δὲ πάλιν μετὰ θερμῶν δακρύων τοῦ ταπεινοῦ Ἰωάννου, ἄφησεν αὐτὸν ὁ Καθηγούμενος εἰς τὴν αὐτὴν ποιμαντικὴν ἐργασίαν τῆς ὑπακοῆς· ἀλλ᾿ ὁ Καθηγούμενος, φοβούμενος μὴ μάθη τοῦτο ὁ Βασιλεύς, μετέβη εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ παρασταθεῖς πρὸς τὸν Βασιλέα: ἐλέησον, λέγει, τὸν δοῦλόν σου, Βασιλεῦ! Προσπίπτων ἅμα εἰς τοὺς πόδας τοῦ Βασιλέως αὐτοῦ, διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῦ θέλοντος πάντας καὶ ἕκαστον σωθῆναι· δέομαι καὶ παρακαλῶ τὴν Βασιλείαν σου, ἵνα ἀκούσῃ πατρικῶς τὴν αἴτησίν μου καὶ ἐκπληρώση αὐτήν, καὶ ὁ Θεὸς νὰ πληρώση ἐν ἀγαθοῖς τοὺς πόθους καὶ τὰ αἰτήματά σου! Ἔκθαμπος δὲ γενόμενος ὁ Αὐτοκράτωρ ἐκ τῆς βαθείας ταπεινώσεως καὶ ὑπακοῆς τοῦ Γέροντος, ἤγειρεν αὐτὸν καὶ προσηνῶς ἠρώτησεν αὐτὸν λέγων: «Τί θέλεις Πάτερ, ἀπ᾿ ἐμοῦ;». Συγχώρησόν μοι, ὦ Βασιλεῦ! Ἐὰν ἐγὼ ἔσωμαι τολμηρὸς ἐνώπιον τῆς σῆς Μεγαλειότητος· ἡ αἴτησίς μου εἶναι οὐτιδανὴ ὡς πρὸς τὴν ἐκτέλεσιν αὐτῆς, διὰ σὲ εἶναι πολλὰ ἐλαφρά, καθότι οὐδὲν ἄλλο ἀπαιτεῖ ἢ ἕνα σου λόγον· καὶ ὅμως ἡ ἐκπλήρωσις αὐτῆς θέλει προξενήσει χαρὰν καὶ παραμυθίαν εἰς αὐτοὺς τοὺς Ἀγγέλους καὶ ἀγαθὸν εἰς τὴν ἐμὴν Λαύραν· «λέγε λοιπόν, προσέθηκεν εὐμενῶς ὁ Βασιλεύς, τί θέλεις; Ἐγὼ τὰ πάντα σοι θέλω ἐκτελέσει». Ὁ τοῦ Βασιλέως λόγος εἶναι ἱερός, ἀπεκρίθη ταπεινῶς ὁ Ἡγούμενος, καὶ οὐδέποτε ἀθετῆται! «ναί, Πάτερ, ναί», ἐπεκύρωσεν ὁ Βασιλεύς, συγκινηθεὶς ἐκ τῆς ἁπλότητος τοῦ Γέροντος· «λέγε λοιπόν, τί θέλεις»; Χάρισον ἡμῖν, λέγει αὐτῷ ὁ Καθηγούμενος, ἕνα τῶν ὑπηκόων σου ὁ ὁποῖος ζητεῖ τὴν αἰώνιον σωτηρίαν αὐτοῦ καὶ νὰ εὔχεται ὑπὲρ τοῦ Κράτους σου· τοῦτο μόνον θέλω καὶ οὐδὲν ἕτερον· ταῦτα εἶπεν ὁ Καθηγούμενος καὶ ἐσιώπησε· «γενηθήτω τὸ αἴτημά σου, ἀπεκρίθη περιχαρῶς ὁ Βασιλεύς, τίς δὲ καὶ ποῦ ἔστιν οὗτος;» παρ᾿ ἡμῖν, ἀπεκρίθη ἀγωνιῶν ὁ Γέρων, καὶ μάλιστα ἐν τῷ ἀγγελικῷ σχήματι, Ἰωάννης Κουκκουζέλης: ὁρμητικῶς ἀπεκρίθη ὁ Βασιλεύς, καὶ μὲ τὸν λόγον ἔρευσαν δάκρυα ἀκουσίως ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ καὶ κατέβησαν ἐπὶ τοῦ βασιλικοῦ αὐτοῦ στήθους. Τότε ὁ Καθηγούμενος διηγήθη λεπτομερῶς τὰ περὶ τοῦ Ἰωάννου, ὁ δὲ Αὐτοκράτωρ μετὰ προσοχῆς ἠκροάσθη αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τέλους ἀνεβόησε μετὰ συγκινήσεως: «Λυποῦμαι τὸν μοναδικόν μου ψάλτην! Λυποῦμαι τὸν ἐμὸν Ἰωάννην! Ἀλλ᾿ ἀφοῦ ἐκορεύθη ἤδη, ὑπομονητέον! Ἡ τῆς ψυχῆς σωτηρία εἶναι τιμιωτέρα πάντων· ἂς προσεύχεται ἤδη καὶ ὑπὲρ τῆς ἐμῆς σωτηρίας καὶ ὑπὲρ τῆς ἐμῆς Βασιλείας». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Γέρων ἐδόξασε τὸν Θεόν, ηὐλόγησε τὸν ἑαυτοῦ ἐλεήμονα Βασιλέα καὶ περιχαρὴς ἐπέστρεψεν εἰς τὴν Λαύραν. Ἔκτοτε ὁ Ἰωάννης ἔμεινεν ἥσυχος, ἀνήγειρε διὰ τὸν ἑαυτόν του μίαν κέλλαν μετὰ παρεκκλησιδίου ἐπ᾿ ὀνόματι τῶν Ἀρχαγγέλων, καὶ ἡσυχάζων ἐν αὐτῇ τὰς ἓξ ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος, κατὰ τὰς Κυριακὰς καὶ λοιπὰς ἑορτὰς ἤρχετο ἐν τῷ Καθολικῷ Ναῷ καὶ ἱστάμενος ἐν τῷ δεξιῷ χορῷ ἔψαλλε μετὰ κατανύξεως σὺν τοῖς ἄλλοις ψάλταις. Ἐν μίᾳ δὲ τῶν ἡμερῶν, ἥτις ἦν τὸ Σάββατον τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, ἀφοῦ ἔψαλε τοὺς ὕμνους τῆς ἑορτῆς, ἐκάθισε μετὰ τὴν ἀγρυπνίαν ἐν τῷ στασιδίῳ, ἀπέναντι τῆς εἰκόνος τῆς Θεοτόκου, ἐνώπιον τῆς ὁποίας ἀνεγνώσθησαν καὶ οἱ οἶκοι, ἵνα ἀναπαυθῆ ὀλίγον, καὶ ναρκωθεὶς ἐλαφρῶς ἀκούει ἀμέσως σιγανήν τινα φωνὴν λέγουσαν: «Χαίροις Ἰωάννη! (καὶ μὲ τὴν φωνὴν βλέπει ἔμπροσθέν του τὴν Θεοτόκον ἀκτινοβολοῦσαν μὲ Οὐράνιον φῶς). Ψάλλε μοι καὶ ἐγὼ οὐ σὲ ἐγκαταλέιψω». Καὶ μὲ τὸν λόγον ἐνεχείρισεν αὐτῷ ἓν χρυσοῦν νόμισμα, καὶ οὕτως ἐγένετο ἄφαντος· ἀφυπνισθεὶς δὲ ὁ Ἰωάννης, ὅλως σκιρτῶν ἐκ τῆς ἀμέτρου χαρᾶς, βλέπει ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ νόμισμα, καὶ ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ ἔρρευσαν δάκρυα χαρᾶς καὶ ἀγαλλιάσεως, καὶ ἑπομένως ηὐχαρίστησε καὶ ἐδόξασε μεγάλως τὴν Οὐράνιαν Ἄνασσαν, διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν ἄρρητον αὐτῆς χάριν ταύτην καὶ εὐδοκίαν καὶ ἔλεος. (Εἶτα ἐκρέμασαν τὸ νόμισμα εἰς τὴν ρηθεῖσαν Ἁγίαν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ὑπὸ τῆς ὁποίας ἐγένετο ἐξαίσια θαύματα, καὶ οὐχὶ μόνον ὑπὸ τῆς ἁγίας εἰκόνος, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τοῦ νομίσματος). Ἔκτοτε λοιπὸν ὁ Ἰωάννης προθυμότερον ἐξετάζει τὸ ἔργον αὐτοῦ ψάλλων εὐλαβῶς καὶ μετὰ κατανύξεως, τόσον ὥστε ἐκ τῆς πολλῆς στάσεως, τῶν τε ἰδιαιτέρων καὶ τῶν κοινῶν καὶ φανερῶν ἀγρυπνιῶν, ἐσάπισαν οἱ πόδες αὐτοῦ, καὶ κατέσθιον αὐτοὺς οἱ σκώληκες· ἀλλὰ μετ᾿ ὀλίγον ἐφάνη αὐτῷ κατ᾿ ὄναρ ἡ Θεοτόκος καὶ εἶπεν: «ἀπὸ τοῦ νῦν ἔσω ὑγιής!» καὶ εὐθέως ἐγένετο ὑγιής, ἀφανισθεισῶν τῶν πληγῶν καὶ ἀλγηδόνων αὐτοῦ.
Ὅθεν ὁ Ἰωάννης, ὡς εὐγνώμων, τὸ ἐπίλοιπον τῆς ζωῆς αὐτοῦ διήνυσεν εἰς μεγάλους καὶ ὑπὲρ φύσιν ἀγῶνας, καὶ τοσοῦτον ἐφωτίσθη νοερῶς, ὥστε ἠξιώθη νὰ προίδῃ τὴν ὥραν τῆς τελευτῆς αὐτοῦ· ἀποχαιρετίσας λοιπὸν πάντας τοὺς συναχθέντας ἐν τῇ κέλλῃ αὐτοῦ καὶ λαβὼν συγχώρησιν, καὶ διατάξας ἵνα τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐνταφιασθῆ ἐν τῷ παρ᾿ αὐτοῦ ἀνεγερθέντι Ναῶ τῶν Ἀρχαγγέλων, προσευχόμενος ἀπῆλθε πρὸς Κύριον.
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΦΛΩΡΙΟΥ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗ
Ἡ παράδοσις ἀναφέρει ὅτι τὸ τοῦ Ἰωάννου Κουκουζέλη φλωρίον ὑφίστατο μέχρι τῶν μέσων τῆς 17ης ἑκατονταετηρίδος, ὅτε, χορηγηθέντος ταξιδίου εἰς Ρωσσίαν, ἐδόθη τὸ ἥμισυ εἰς τοὺς ἀντιπροσώπους πρὸς ἔνδειξιν τῆς ταυτότητος αὐτῶν. Ἀλλὰ τέλος κατεκρατήθη καὶ τὸ ἕτερον ἥμισυ ἐν Ρωσσίᾳ.- Ἐν τῇ Λαύρᾳ τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου ὑπῆρξε καὶ Γρηγόριος τις Δομέστικος ὁ μελῳδός, ὅστις καὶ αὐτὸς ἠμείφθη ὑπὸ τῆς Θεοτόκου διὰ χρυσοῦ νομίσματος, ὡς καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης. Τοῦτον ἀναφέρει καὶ ὁ Συναξαριστὴς τῇ 1ῃ τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου· ἀνάγουσι δ᾿ αὐτὸν εἰς τοὺς χρόνους Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλη καὶ προσωνυμεῖτο καὶ οὖτος Γρηγόριος Κουκουζέλης, ὡς ὧν παραπλήσιος τῷ Κουκουζέλῃ, πρὸς ἔνδειξιν τῆς περὶ τὴν μουσικὴν δεινότητος αὐτοῦ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου